Na wstępie wskazać należy, że wymogi ESG (Environmental, Social, Governance) stają się obecnie kluczowym elementem prowadzenia działalności gospodarczej, także w branży budowlanej.
Nowe regulacje nakładają bowiem na firmy z sektora budowlanego obowiązek większej transparentności i odpowiedzialności w zakresie środowiska, społecznej odpowiedzialności i ładu korporacyjnego. ESG to nie tylko wymóg prawny, ale także istotny czynnik wpływający na konkurencyjność, budowę własnej marki i jej rozpoznawalności, dobre imię firmy, jej wizerunek, jak i dostęp do finansowania (zwłaszcza z udziałem środków unijnych). Firmy, które już teraz wdrażają rozwiązania zgodne z ESG, zyskają w perspektywie czasu przede wszystkim przewagę na rynku i już teraz minimalizują ryzyko związane z nadchodzącymi zmianami regulacyjnymi.
Również w budownictwie ESG odgrywa więc kluczową rolę w zrównoważonym rozwoju i tworzeniu bezpiecznych oraz efektywnych energetycznie inwestycji budowlanych.
Zrównoważone budownictwo staje się wobec tego coraz bardziej doniosłym aspektem w branży budowlanej, gdzie nowe wymogi środowiskowe, społeczne i regulacyjne zmuszają firmy do przyjmowania nowych standardów. W centrum tych zmian znajduje się zaś właśnie pojęcie ESG – czyli kryteriów środowiskowych, społecznych i zarządczych, które stają się wyznacznikiem zrównoważonego rozwoju. Firmy budowlane coraz częściej muszą je zaś spełniać, aby utrzymać konkurencyjność na rynku i odpowiedzialność w oczach inwestorów, klientów oraz organów regulacyjnych. Niekiedy z kolei, spełnienie tych kryteriów staje się wręcz niezbędne do uzyskania finansowania (zwłaszcza z udziałem środków unijnych), uzyskania pozwoleń budowlanych, a także spełnienia oczekiwań inwestorów i klientów.
Praktyczne przykłady zastosowania ESG w projektach budowlanych:
A. Ekologiczne materiały budowlane
Zastosowanie recyklingowanych materiałów, certyfikowane drewno, niskoemisyjne betony. Dąży się do tego, aby unikać nadprodukcji i nadmiernego zużycia materiałów, co w naturalny sposób wpisuje się w zasady zrównoważonego budownictwa.
B. Efektywność energetyczna
Nowoczesne technologie izolacyjne, wysokowydajne okna, systemy zarządzania energią. Zmniejszenie emisji CO₂.
C. Zarządzanie wodą
Systemy oszczędzania wody, zbiorniki na deszczówkę, recykling wody itp.
D. Bezpieczeństwo i zdrowie
Najwyższe standardy BHP, regularne szkolenia, odpowiednie wyposażenie ochronne.
E. Społeczna odpowiedzialność
Tworzenie miejsc pracy, wspieranie lokalnych dostawców, inwestowanie w lokalną infrastrukturę społeczną.
F. Różnorodność i inkluzywność
Równe szanse zatrudnienia, rozwój zawodowy dla wszystkich pracowników.
Źródłem obowiązku stosowania ESG w budownictwie są oczywiście działania i prawodawstwo unijne. Przypomnieć należy tylko, że Unia Europejska w ostatnich latach podjęła szereg działań ukierunkowanych na osiągnięcie do 2050 roku neutralności klimatycznej. W ramach realizacji Europejskiego Zielonego Ładu przyjęto zaś szereg nowych aktów prawnych, obejmujących zagadnienia z obszaru zrównoważonego rozwoju i poszerzających istniejące w tym zakresie obowiązki dla spółek prowadzących działalność na terenie UE.
Kluczową regulacją zmieniającą oblicze raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju jest CSRD (Dyrektywa 2022/2464 w sprawie sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw), która obejmie około 50 000 podmiotów.
Obowiązkiem raportowania zgodnie z wymaganiami CSRD są objęte:
- od 1 stycznia 2024 r.:duże spółki zainteresowania publicznego, zatrudniające powyżej 500 pracowników, podlegające obecnie pod wymogi raportowania niefinansowego zgodnie z Dyrektywą NFRD (w Polsce wdrożoną poprzez ustawę z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości[1]) – spółki te będą zobowiązane do sporządzenia takiego sprawozdania za 2024 rok;
- od 1 stycznia 2025 r.: duże spółki, w tym prywatne, spełniające 2 z 3 kryteriów: zatrudnienie powyżej 250 pracowników, obrót powyżej 50 mln EUR, suma bilansowa powyżej 25 mln EUR;
- od 1 stycznia 2026 r.: małe i średnie firmy notowane na giełdzie (spółki te mogą opóźnić raportowanie niefinansowe o dwa lata).
Sprawozdania w zakresie zrównoważonego rozwoju muszą być przygotowywane zgodnie z Europejskimi Standardami Sprawozdawczości w Zakresie Zrównoważonego Rozwoju (ESRS) oraz podlegać będą niezależnym audytom.
Głównym celem przyjęcia CSRD i ESRS było zaś opracowanie jednolitych wytycznych dla raportowania niefinansowego, w celu zapewnienia spójności i porównywalności informacji raportowanych przez spółki, oraz wsparcie inwestorów i innych zainteresowanych stron w ocenie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw.
W nowych raportach spółek muszą znaleźć się również raporty taksonomiczne zgodne z wymogami Taksonomii UE (Rozporządzenie (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje). Rozporządzenie to tworzy zaś system klasyfikacji zrównoważonej działalności poprzez określenie kryteriów specyficznych dla wybranych sektorów i rodzajów działalności. Definiuje także „zrównoważoną środowiskowo inwestycję”, w ramach której finansuje się działalność gospodarczą. W swoich raportach spółki muszą ujawnić zatem, jak zrównoważona jest prowadzona przez nie działalność. Publikowane informacje będą z kolei istotnym elementem procesu decyzyjnego instytucji finansowych i inwestorów, którzy przy ocenie działalności spółek będą uwzględniać stopień zgodności z Taksonomią UE.
Obowiązek transparentnego i szczegółowego raportowania w zakresie podejmowanych działań w obszarze zrównoważonego rozwoju ma na celu z kolei m.in. zobowiązanie przedsiębiorstw do przestrzegania praw człowieka i ograniczania negatywnego wpływu na środowisko.
Firmy z sektora budowlanego muszą zatem przeprowadzić szczegółową analizę swoich własnych operacji, jak również łańcuchów dostaw i odbiorów, oraz zebrać szereg informacji niezbędnych do przygotowania ujawnień wymaganych przez ESRS.
Zakres raportowania zgodnie z ESRS ma skupiać się wokół tematów istotnych, czyli tych, poprzez które dana organizacja wywiera największy wpływ na środowisko i kwestie społeczne. Jednocześnie, wymaga to od firm określenia kluczowych ryzyk i szans, jakie mogą wynikać dla przedsiębiorstwa ze zmian klimatycznych czy kwestii społecznych. Dla sektora budowlanego do tematów istotnych należą zwykle m.in.:
- emisje gazów cieplarnianych;
- gospodarka o obiegu zamkniętym;
- bezpieczeństwo pracy;
- odporność modelu biznesowego na adaptację do zmian klimatu.
Co ważne, opublikowane dotychczas Standardy ESRS są uzupełniane o standardy branżowe oraz uproszczone standardy dla małych i średnich firm. Komisja Europejska zdecydowała jednak o odroczeniu wdrożenia standardów sektorowych ESRS o dwa lata (do roku 2026).
Jak wynika z powyższego, droga firm budowlanych w kierunku zrównoważonego rozwoju wiąże się zatem z szeregiem wyzwań. Sprostanie wyzwaniom ESG wymaga bowiem wieloaspektowego podejścia. Kluczowe znaczenie ma tutaj zapewne współpraca pomiędzy interesariuszami, począwszy od producentów materiałów, przez dostawców i architektów, po podwykonawców. Istotne jest również wsparcie ze strony administracji, instytucji finansowych, a nawet środowisk akademickich.
Znaczącą rolę w tym obszarze odgrywa również postęp technologiczny. Przykład stanowi modelowanie Informacji o Budynku (BIM), które może być wykorzystane do efektywnego planowania projektów i zarządzania zasobami, przyczyniając się do ograniczenia odpadów i emisji.
Mimo jednak istniejących wyzwań i niekiedy trudności wdrożeniowych w zakresie nowych rozwiązań, długoterminowe korzyści płynące z wdrożenia ESG, mogą mieć duże znaczenie w niedługiej perspektywie czasowej – zdobycie większej liczby kontraktów, korzystniejsze warunki finansowania, zwiększenie wartości firmy i przyciągnięcie nowych inwestorów.
Nie sposób nie zauważyć więc, że zagadnienia związane ze zrównoważonym budownictwem nieustannie rozwijają się. Firmy budowlane już dziś powinny uwzględnić więc tzw. „Zielone kryteria” płynące z wytycznych ESG w strategii swojej działalności, w tym perspektywie rozwoju na rynku.
[1] T.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 120 ze zm.