- Aktualnie obowiązujące przepisy
Przepisy ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko[1] wskazują jakie inwestycje wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko.
Samo pojęcie „oceny oddziaływania na środowisko” zostało przy tym zdefiniowane przez ustawodawcę w art. 3 ust. 1 pkt 8 OOŚ. Tak też, ocena ta stanowi postępowanie, w ramach którego prowadzona jest weryfikacja raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, uzyskiwane są: wymagane uzgodnienie i opinia, a także zapewniona jest możliwość udziału społeczeństwa w tym postępowaniu. Ustawodawca zastrzega jednak poprzez użycie sformułowania „w szczególności”, że nie jest to wyliczenie wyczerpujące. W istocie bowiem, regulacja ta jest próbą ujęcia w ramy prawne procesu badania przez potencjalnego inwestora stanu środowiska przed realizacją przedsięwzięcia oraz próby prognozowania skutków, jakie realizacja tego przedsięwzięcia wywrze na środowisku, a dopiero następnie poddanie tak wytworzonych opisów i analiz weryfikacji przez wyspecjalizowane organy administracji publicznej oraz społeczeństwo. Proces ten powinien zaś – w zamierzeniu ustawodawcy - dostarczyć uczestnikom postępowania wiedzy na temat skutków realizacji przedsięwzięcia, a tym samym wytworzyć merytoryczne podstawy do podejmowania rozstrzygnięcia dotyczącego dopuszczalności realizacji danego przedsięwzięcia.
Zagadnienie przedsięwzięć wymagających przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko uregulowane zostało zaś w art. 59 OOŚ. Tak też, przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga aktualnie realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:
- planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
- planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1 OOŚ albo jeżeli o jej przeprowadzenie wystąpi podmiot planujący podjęcie realizacji przedsięwzięcia lokalizowanego na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody [2].
Realizacja planowanego przedsięwzięcia innego, niż określone powyżej, wymaga z kolei przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli:
- przedsięwzięcie to może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony;
- obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 został stwierdzony na podstawie art. 97 ust. 1 OOŚ.
Ustawodawca zgodnie z wymogami dyrektywy unijnej zróżnicował zatem obowiązek przeprowadzenia oceny na przedsięwzięcia wymagające przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko na mocy samej ustawy – przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz przedsięwzięcia, dla których obowiązek oceny oddziaływania na środowisko stwierdzany jest w drodze indywidualnego rozstrzygnięcia przez właściwy organ administracji publicznej – przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.
W przypadku przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko sam fakt przynależności do grupy tego typu przedsięwzięć nie decyduje jeszcze o konieczności przeprowadzania oceny. O powyższym rozstrzyga bowiem organ po przeprowadzeniu indywidualnego badania. Samo to badanie jest z kolei obowiązkowe, które w ślad za nazewnictwem anglojęzycznej wersji dyrektywy OOŚ nazywane jest „screeningiem” [3].
Jak wyjaśnia się to w doktrynie, przepis art. 59 OOŚ jest pierwszym artykułem działu V ustawy obejmującego całość regulacji dotyczących oceny oddziaływania na środowisko oraz oceny oddziaływania na obszar Natura 2000. Z punktu widzenia regulacji unijnych są to zaś dwie odrębne grupy regulacji wynikających odpowiednio z dyrektywy OOŚ w zakresie regulacji dotyczących oceny oddziaływania na środowisko oraz dyrektywy siedliskowej i dyrektywy ptasiej w części dotyczącej oceny oddziaływania na obszar Natura 2000.
Ujęcie tych dwóch typów ocen – wynikających z odmiennych regulacji prawnych na poziomie prawa europejskiego w ramach jednego działu OOŚ – a także wspólna redakcja części przepisów dla tych dwóch różnych typów ocen wyniknęła zaś z chęci ustawodawcy możliwie dalekiej koncentracji tematycznej dla podobnych zakresowo ocen. W toku każdej oceny oddziaływania na środowisko badany jest jednak wpływ planowanego przedsięwzięcia na obszary chronione, w tym również na obszary Natura 2000. Dlatego też, dla tych przedsięwzięć, dla których prowadzona jest ocena oddziaływania na środowisko, to właśnie w jej toku prowadzi się (dodatkowo niejako) ocenę oddziaływania na obszar Natura 2000.
Podkreśla się przy tym, że ocenę oddziaływania na środowisko prowadzi się wyłącznie jednak wobec rodzajowo określonej grupy przedsięwzięć, a zdefiniowanej w Załączniku I (obligatoryjna ocena) lub w Załączniku II (ocena wynikająca z obowiązku nałożonego po indywidualnym badaniu) dyrektywy OOŚ. Tymczasem regulacje dotyczące ochrony obszarów Natura 2000 wymagają przeprowadzenia oceny w sytuacji, gdy istnieje ryzyko znaczącego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 niezależnie od typu i skali planowanego przedsięwzięcia. Dlatego też właśnie możliwa jest integracja oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 do oceny oddziaływania na środowisko, nie może to jednak oznaczać i być rozumiane jako zawężenie zakresu przedmiotowego dla obowiązku prowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000.
Co istotne, po nowelizacji dokonanej dyrektywą 2014/52/UE zmieniającą dyrektywę 2011/52/UE w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko, w unijnych regulacjach dotyczących ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko jest nie tylko zachęta do stosowania wspólnych lub skoordynowanych procedur ocen na różne elementy środowiska wynikające z prawa wspólnotowego, ale także zobowiązanie do zapewnienia w stosownych przypadkach procedur wspólnych lub skoordynowanych z oceną oddziaływania na środowisko właśnie oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 (art. 2 ust. 3 dyrektywy 2011/52/UE).
- Projektowane zmiany
Odnośnie zakresu przedmiotowego przedsięwzięć, które wymagać będą przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, to – z uwzględnieniem projektowanych zmian do OOŚ autorstwa Ministerstwa Klimatu i Środowiska – projektuje się przywrócenie poprzedniego rozwiązania ustawowego, które nie przewidywało przeprowadzania oceny oddziaływania przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko na wniosek inwestora.
Powyższe oznacza zatem powrót do art. 59 ust. 1 pkt 2 OOŚ w brzmieniu sprzed nowelizacji z 13 lipca 2023 r. Przypomnieć należy zatem, iż przepis ten wskazywał wówczas, że obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymagała realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko:
- planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
- planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1 OOŚ.
Oznacza to zatem powrót do rozwiązania, które nie przewidywało przeprowadzania oceny oddziaływania przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko na wniosek inwestora.
tak przed nowelizacją przepisów OOŚ, jak i po ich wejściu w życie, katalog przedsięwzięć mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, będzie ustalany z odwołaniem się do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko [4].
[1] T.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1112 ze zm. – dalej jako: „OOŚ”.
[2] T.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1478 ze zm.
[3] Por. wyr. WSA w Poznaniu z dnia 14.10.2015 r., sygn. akt IV SA/Po 427/15.
[4] Dz.U. z 2019 r., poz. 1839.