Daleko idące nowelizacje tego kluczowego aktu wykonawczego możliwe są z uwagi na dość ogólną normę kompetencyjną zawartą w art. 7 Prawa budowlanego, która określenie warunków technicznych budynków i związanych z nimi urządzeń powierza (aktualnie) ministrowi do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.
Przy określaniu tych warunków minister zobowiązany jest wziąć pod uwagę wymagania z art. 5 ust. 1‑2b Prawa budowlanego oraz potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami, o których mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 roku o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Mając na uwadze, że na 2026 rok zapowiada się uchylenie aktualnie obowiązującego rozporządzenia z 2002 roku (15-krotnie zmienianego i to bez uwzględnienia zmian wskaźników zapotrzebowania energetycznego) i zastąpienie go zupełnie nowym aktem normatywnym, to w ramach antycypacji kierunku ew. zmian warunków technicznych śledzić należy nie tylko dyskusję na polu krajowym, ale również na poziomie Unii Europejskiej, a może i międzynarodowym.
Aktualnie obowiązujące rozporządzenie bierze bowiem pod uwagę nie tylko wytyczne o charakterze technicznym, ale też z uwagi na treść art. 5 powinno odwoływać się do regulacji unijnych i konwencji międzynarodowych. Zakres regulacji Rozporządzenia, zgodnie z przywołanym art. 7 i zawartą tam normą kompetencyjną zapewnia przy projektowaniu, budowie, przebudowie i zmianie sposobu użytkowania:
- spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady[1], dotyczących:
a) nośności i stateczności konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) higieny, zdrowia i środowiska,
d) bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów,
e) ochrony przed hałasem,
f) oszczędności energii i izolacyjności cieplnej,
g) zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych; - osiągnięcie warunków użytkowych zgodnych z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie:
a) zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników,
b) usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów; - możliwość dostępu do usług telekomunikacyjnych, w szczególności w zakresie szerokopasmowego dostępu do Internetu;
- możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego;
- niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w tym osoby starsze;
- minimalny udział lokali mieszkalnych dostępnych dla osób niepełnosprawnych, w tym osób starszych w ogólnej liczbie lokali mieszkalnych w budynku wielorodzinnym;
- warunki bezpieczeństwa i higieny pracy;
- ochronę ludności, zgodnie z wymaganiami obrony cywilnej;
- ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską;
- odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej;
- poszanowanie, występujących w obszarze oddziaływania obiektu, uzasadnionych interesów osób trzecich, w tym zapewnienie dostępu do drogi publicznej;
- warunki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia osób przebywających na terenie budowy.
Istotne, że nie wszystkie te zagadnienia są aktualnie zawarte w treści rozporządzenia. Przykładowo, wskazać tutaj można na wymóg zapewnienia odpowiedniego udziału lokali dostępnych dla osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie lokali. Brak jest aktualnie jakiejkolwiek kodyfikacji w tym zakresie. Nie istnieje taki wskaźnik lub wskazanie sposobu ustalania takiego odpowiedniego udziału.
Regulacja, z innych względów, idzie nawet w odwrotnym kierunku. W nowelizacji rozporządzenia o warunkach technicznych budynków, która weszła w życie 1 sierpnia 2024 roku, zmieniono treść § 20 Rozporządzenia i ustalono maksymalną liczbę miejsc postojowych dla niepełnosprawnych, które mogą być bez ograniczeń zbliżone do okien budynku. Aktualnie liczba takich miejsc nie może być większa niż 6% ogólnej liczby stanowisk postojowych i nie mniejsza niż 1. Jest to jedno z rozwiązań z pakietu zmian wymierzonego przeciwko tzw. patologiom branży deweloperskiej. W ramach stwierdzonych nieprawidłowości, które stanowiły podstawę do zmiany przepisów, wskazano parkingi naziemne składające się w całości z miejsc przeznaczonych dla niepełnosprawnych. Dzięki temu zaaranżowane mogły być tuż pod oknami mieszkańców budynku.
Mając na uwadze pewną łatwość zmian rozporządzenia jako aktu normatywnego rangi podustawowej oraz niemal stale i długotrwale prowadzone w branży budowlanej prace projektowe, kluczowego znaczenia nabierają przy każdej zmianie rozporządzenia zawarte w rozporządzeniu zmieniającym przepisy przejściowe.
Ogólna zasada dla przepisów przejściowych zbliżona tutaj będzie do tych przedstawionych dla reguł intertemporalnych przy zmianie ustaw. Prawo co do zasady nie działa wstecz. W większości zmian rozporządzenia kluczowym momentem, który określa właściwe do stosowania przepisy, będzie chwila złożenia wniosku o pozwolenie na budowę, wniosku o zatwierdzenie projektu budowlanego lub dokonanie zgłoszenia zamiaru realizacji robót budowlanych, które nie wymagają pozwolenia na budowę. Właściwy organ będzie wówczas oceniał zaprojektowane (organ administracji architektoniczno-budowlanej) lub zrealizowane (organ nadzoru budowlanego) rozwiązania pod kątem regulacji rozporządzenia o warunkach technicznych w wersji obowiązującej w momencie wszczęcia postępowania administracyjnego zmierzającego do uzyskania zezwolenia administracyjnego na wykonanie robót (pozwolenie lub skuteczne zgłoszenie).
Mając na uwadze możliwość stosowania rozporządzenia do procesów budowlanych już w toku, w ym również tych rozpoczętych z naruszeniem norm prawa (samowole), to dodatkowymi zdarzeniami, które pozwalają stosować przepisy dotychczasowe bywają:
- złożony przed wejściem w życie nowelizacji wniosek o zmianę pozwolenia na budowę;
- wydane przed wejściem w życie decyzje o legalizacji samowoli budowlanej (art. 49 PBud) lub decyzja zezwalająca na wznowienie budowy po samowolnym istotnym odstąpieniu od zatwierdzonego projektu budowlanego (art. 51 PBud).
Powyższe wskazuje, że w przypadku gdy w okresie realizacji inwestycji planowane jest istotne odstępstwo od zatwierdzonego projektu budowlanego, to należy w procesie projektowym uwzględnić ewentualne zmiany rozporządzenia o warunkach technicznych, które weszły w życie w trakcie procesu inwestycyjnego.
Zaprezentowane standardowe podejście do kwestii intertemporalnych dotyczących zmian określonych rozporządzeniem warunków technicznych budynków, nie uwzględnia jednak specyfiki obserwowanego trendu w zakresie deregulacji prawa budowlanego.
Od lat już bowiem dużo miejsca w kolejnych reformach prawa budowlanego stanowią stosunkowo proste do wprowadzenia zmiany polegające na powiększaniu katalogu rodzajów robót budowlanych, dla których przewiduje się zwolnienie od obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę lub dopuszczono realizację na podstawie zgłoszenia. Jeżeli zamiast pozwolenia na budowę dopuszcza się realizację robót na podstawie zgłoszenia zamiaru realizacji, o którym mowa w art. 30 Prawa budowalnego nie nastręcza do większych trudności.
Problemy dowodowe, a tym samym interpretacyjne, mogą pojawić się jednak w sytuacji, kiedy zrealizowane zostaną roboty budowlane, dla której nie ma obowiązku dokonania nawet zgłoszenia. Przykładem mogą być tutaj przebudowy obiektu budowlanego nieingerujące w przegrody zewnętrzne i elementy konstrukcyjne.
W przypadku wątpliwości co do zgodności obiektu z warunkami technicznymi, które powstaną przykładowo w toku kontroli przebudowanego obiektu budowlanego przez organ nadzoru budowlanego, bez dokumentu urzędowego problematyczne może okazać się wykazanie okresu, w którym roboty zostały zrealizowane, a tym samym jakie przepisy z zakresu warunków technicznych, którym powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, znajdują tutaj zastosowanie do oceny przebudowanego obiektu.
Należy mieć bowiem na względzie, że realizując takie zamierzenie inwestycyjne jak przebudowa, możemy być zwolnieni z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę lub choćby dokonania zgłoszenia, ale nadal obowiązywać inwestora będą aktualne, dostoswane do zakresu przebudowy, regulacje rozporządzenia o warunkach technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz. U. UE. L. z 2011 r. Nr 88, str. 5 z późn. zm.).